شعر «رقص باد، خنده ی گُل» و معنی آن:

بخوان و حفظ کن

رقص باد، خنده ی گُل

• شاعر: پروین دولت آبادی
• قالب شعر: مثنوی

بادِ سرد، آرام بر صحرا گذشت            سبزه زاران، رفته رفته، زرد گشت

باد سردی، به آرامی، بر صحرا وزید و گذشت. سبزه زاران هم، کم کم، زرد شد. (پاییز از راه رسید.)

نکته دستوری:

باد سرد  ß  ترکیب وصفی (باد  ß  موصوف و سرد  ß  صفت)

تک درخت نارون، شد رنگ رنگ            زرد شد آن چترِ شاداب و قشنگ

[به خاطر رسیدن پاییز] برگ های تک درخت نارون، رنگارنگ شد و آن برگ های زیبای درخت نارون که مانند چتری شاداب و زیبا بود، زرد شد.

آرایه ادبی:

درخت نارون به چتر تشبیه شده است؛ زیرا:

منظور از «چتر شاداب و قشنگ»، برگ های زیبای درخت نارون است که به شکل یک چتر می باشد.

نکته دستوری:

تک درخت نارون  ß  نهاد

چتر شاداب و قشنگ  ß  دو ترکیب وصفی است.

برگ برگِ گل به رقصِ باد، ریخت            رشته های بیدبُن از هم گسیخت

بر اثرِ وزشِ باد، تمام برگ های گل، بر زمین ریخت و شاخه های نازکِ درخت بید، از هم جدا و قطع شد.

آرایه ادبی:

رقص (رقصیدن) باد  ß  جان بخشی (تشخیص)

نکته دستوری:

بیدبُن  ß  واژه ی مرکب است. (= بیدبن  ß  بُن بید)

منظور از «رشته ها»، همان شاخه های نازک درخت بید است.

چشمه کم کم خشک شد، بی آب شد            باغ و بستان، ناگهان در خواب شد

چشمه، کم کم، خشک شد و دیگر آب نداشت. باغ و بوستان، به یک باره، به خوابِ زمستانی رفتند.

آرایه ادبی:

چشمه و آب  ß  تناسب

باغ و بستان  ß  تناسب

باغ و بستان  ß  در خواب شد  ß  جان بخشی

منظور از «در خواب شد»، خواب زمستانی است.

کرد دهقان، دانه ها در زیر خاک            کرد کوته، شاخه ی پیچانِ تاک

کشاورز، دانه ها را در دلِ خاک، کاشت و شاخه های بلند و پیچ در پیچ انگور را کوتاه کرد.

توجه:

مصراع دوم به هرس کردن اشاره دارد. (به کوتاه کردن شاخه های بلند درختان، هرس کردن می گویند.)

فصل پاییز و زمستان می رود            بار دیگر، چون بهاران می شود

وقتی که دوباره، بهار بیاید، فصل پاییز و زمستان به پایان می رسند.

نکته دستوری:

«ان» در بهاران، مفهوم زمان دارد: زمان بهار (نباید با نشانه ی جمع، اشتباه شود.)

از زمین خشک، می روید گیاه            چشمه جوشد، آب می اُفتد به راه

از زمینِ خشک و بی روح، دوباره، گیاه می روید و چشمه می جوشد و پُر از آب می شود و آب بر روی زمین جاری می گردد.

نکته دستوری:

زمین خشک  ß  ترکیب وصفی

گیاه، چشمه و آب  ß  نهاد

بیت از سه جمله تشکیل شده است.

برگِ نو آرَد، درخت نارون            سبز گردد، شاخسارانِ کهن

از درخت نارون، برگِ تازه می روید و شاخه های قدیمی (شاخه های خشک)، دوباره، جوانه می زند و سبز می شود.

نکته دستوری:

برگ نو و شاخساران کهن، ترکیب وصفی هستند.

گل بخندد، بر سر گل بوته ها            پُر کند بوی خوشِ گُل، باغ را

بر سر بوته ها، گل می روید و شکوفا می شود و بوی این گل ها، تمام باغ را پُر می کند.

آرایه ادبی:

گل بخندد  ß  تشخیص

نکته دستوری:

بیت از دو جمله تشکیل شده است.

گل  ß  نهاد

بوی خوش گل  ß  نهاد

باغ  ß  مفعول

باز می آید پرستو، نغمه خوان            باز می سازد در اینجا آشیان

دوباره، در فصل بهار، پرستو در حالی که آواز می خواند، بر می گردد و دوباره در اینجا، لانه اش را می سازد.

دیگر آرایه های ادبی:

در این جا قافیه ها و ردیف بیت ها را مشخص می کنیم:

بیت اول:

گذشت و گشت  ß  قافيه (ردیف ندارد.)

بیت دوم:

رنگ رنگ و قشنگ  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بیت سوم:

ریخت و گسیخت  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بیت چهارم:

آب و خواب  ß  قافیه (شد و شد  ß  ردیف)

بيت پنجم:

خاک و تاک  ß  قافيه (ردیف ندارد.)

بيت ششم:

می رود و می شود  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بیت هفتم:

گیاه و راه  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بيت هشتم:

نارون و کهن  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بيت نهم:

گل بوته ها و را  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بيت دهم:

نغمه خوان و آشیان  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

محتوای شعر:

این شعر درباره ی تغییر فصل هاست. شاعر در این شعر، فصل ها را به زیبایی به تصویر می کشد، بعد از تابستان، فصل پاییز با زرد شدن سبزه زاران و برگ های درختان فرا می رسد. بعد از پاییز فصل به خواب رفتنِ باغ و بوستان است؛ یعنی فصل زمستان.

فصل پاییز و زمستان می رود            بار دیگر، چون بهاران می شود

دوباره بهار از راه می رسد و جهان و طبیعت خداوند بار دیگر زندگی و شادابی از سر می گیرد و شکوفه باران می شود.

پروین دولت آبادی:

از شاعران و بنیانگذاران شورای کتاب کودک بودند. در سال ۱۳۵۳ در اصفهان متولد شد و در ۲۷ فروردین ماه ۱۳۸۷ در تهران درگذشت. آثار وی عبارت اند از: گل بادام، شوراب، باز می آید پرستو نغمه خوان و … .